22-23 noyabrda Ermənistanda KTMT-nin növbəti sammiti keçiriləcək. Sammit çərçivəsində liderlər, xarici işlər nazirləri, müdafiə nazirləri və təhlükəsizlik şurası katibləri səviyyəsində iclaslar təşkil olunacaq. Gündəlikdə duran əsas məsələlər təşkilatın böhrana cavab sisteminin təkmilləşdirilməsi, sədrliyin rotasiya qaydasına uyğun olaraq yeni nümayəndəyə ötürülməsi və Ermənistana yardım göstərilməsi üçün birgə tədbirlərin müzakirəsi olacaq. Sessiya zamanı Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasının Bəyannaməsinin və Sülhməramlı Qüvvələrin müasir silahlar, hərbi və xüsusi texnika ilə təchiz edilməsi, radiasiya, kimyəvi və bioloji müdafiənin birgə formalaşdırılması ilə bağlı sıra sənədlərin qəbul ediləcəyi gözlənilir.

Qarşıdan gələn sammit Ermənistanın destruktiv siyasəti səbəbindən daxili parçalanma ilə müşaiyət olunacaq. Dəfələrlə KTMT-ni Azərbaycanla müharibə astanasına gətirməyə çalışan Ermənistan son cəhdini sentyabr təxribatından sonra etmişdi. Ermənistan Rusiyaya təşkilat nizamnaməsinin 4-cü maddəsinə uyğun hərbi yardım məqsədilə müraciət etsə də, təşkilat vəziyyəti qiymətləndirmək üçün regiona monitorinq missiyası göndərməklə kifayətlənmişdi.

44 günlük müharibədən sonra Azərbaycan KTMT üzvü Qırğızıstanla “Strateji Tərəfdaşlıq haqqında”, Qazaxıstanla isə “Strateji Münasibətlərin Möhkəmləndirilməsi və Müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyətinin dərinləşdirilməsi haqqında” Bəyannamələr imzalayıb. Qazaxıstanla imzalanan son Bakı bəyannaməsində isə Zəngəzur dəhlizi Orta Dəhlizin perspektiv hissəsi kimi dəyərləndirilib. Qazaxıstan və Qırğızıstan daxil KTMT-nin 6 üzvündən 3-ü (+Belarus) Azərbaycanı Zəfər Günü münasibəti ilə təbrik ediblər.

Görünən odur ki, sammitdə Azərbaycan əleyhinə qərar qəbul edilməyəcək. Buna rəğmən, Ermənistanın ittiham və təkliflərlə çıxış edəcəyi gözləniləndir. Sammitə qədər Paşinyan 1991-ci il sərhədlərinə uyğun olaraq qoşunların geri çəkilməsini, şərti sərhəddə demilitarizasiya zonasının yaradılmasını, mühafizəni ordu birləşmələrindən sərhəd qoşunlarına ötürməyi, vəziyyətin monitorinqi məqsədilə KTMT missiyasından istifadəni təklif edib.

Qəbul edilməyəcək təkliflərlə çıxış etmə İrəvana təşkilatı diskreditə etmə və ölkənin üzünü Qərbə çevirmək baxımından faydalıdır. N.Paşinyan KTMT-nin mövqeyindən məyus olduğunu, A.Qriqoryan KTMT-yə daha ümidlərin olmadığını, A. Simonyan isə təşkilatın “güllə atmayan tapança” olduğunu bildiriblər.

Sentyabr ayında ölkəyə səfər edən N.Pelosi dolayı olaraq Ermənistanı KTMT-dən çıxmağa çağırmışdı: “Qərarları Ermənistan verir,biz yalnız kömək etmək istəyimizdən danışa bilərik…”

Erməni qrupunun üzvü F.Pallone isə ABŞ-ın KTMT-nin xidmətlərinə müraciət etmədən “Ermənistanın təhlükəsizliyi üçün nə edə biləcəyini anlamağa çalışdığını” bildirdi.

Ermənistan KTMT-dən çıxmaq istiqamətində artıq bir neçə addım atıb. Fransa, Hindistan, İran və Yunanıstanla hərbi və hərbi-texniki əməkdaşlıq, ABŞ və Fransanın təhlükəsizlik strukturlarının yüksək rütbə/vəzifəli şəxslərinin Ermənistana səfərləri və hərbi diversifikasiya Ermənistanın tənha olmadığını göstərmək məqsədinə xidmət edir.

Bununla belə Ermənistanın KTMT-dən çıxmasına 3 faktor mane olur:

Birinci, ATƏT-in 1992-ci il qərarına görə, Qərb “münaqişə” davam etdiyi müddətdə Azərbaycan və Ermənistana silah sata bilməz. Yəni, Ermənistanla hərbi əməkdaşlıq üçün sülh sazişi imzalanmalıdır.

İkinci, Ermənistanın Rusiyanın təhlükəsizlik sisteminin bir hissəsi kimi qaldığı müddətdə ona Qərb istehsallı müasir silahların verilməsi doktrinal prinsiplərə ziddir.

Üçüncüsü, Ermənistan KTMT-dən savayı Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) üzvüdür. Üzvlük Ermənistana idxal-ixrac və birbaşa xarici investisiya məsələlərində üstünlük yaradır.

Rusiyanın sanksiyalar altında olduğu şəraitdə bu üstünlüklər özünü daha qabarıq formada biruzə verir. İranla Aİİ arasında imzalanan azad ticarət zonası saziş isə Ermənistanın təşkilat daxilində perspektivlərini daha da artırır. Ermənistan anlayır ki, KTMT-dən çıxmaq onun Aİİ-də də üzvlüyünə təsir göstərib, hərbi risklərlə yanaşı iqtisadi risklər yaradacaq.

(Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzi)