Getmə, kimsəsizəm, qal, sənə qurban,

Ömürlük həmdəmim ol, sənə qurban!

Bəlkə də çoxunuz bu mahnını əzbər bilirsiniz. Bəs, bu mahnının bəstəkarı?

Bəli, mahnı əksəriyyətinizə tanışdır. Əsas da yaşlı və orta nəslə. “Qal, sənə qurban”ı zaman-zaman fərqli ifaçıların dilindən eşitmişik. Yaxşı, mahnını bilirik. Bu sözlərin müəllifi, bəs?

Çox təəssüf ki, müəllif çoxunuza məlum deyil.

Lent.az bu gün elə bu və bununla yanaşı dillər əzbəri olan digər mahnıların müəllifindən danışacaq.

O, 1942-ci il iyunun 22-də Füzuli rayonu Aşağı Rəfədinli kəndində kolxozçu ailəsində dünyaya göz açıb. Atası və əmisi tarzən olub. Təəssüf ki, onların hər ikisini erkən yaşda itirib.

Orta məktəbi bitirəndən sonra o, Bakıya gəlir və Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun musiqili komediya şöbəsində Soltan Hacıbəyovun kursunda təhsil alır. Ən böyük arzularından biri isə Musiqili Komediya teatrında aktyor kimi fəaliyyət göstərmək olur.

İlk dəfə mahnı yazmağa da həmin illərdə başlayıb. 1962-ci ildə “Qarabağ” adlı yazdığı ilk mahnısı dillər əzbəri olur. Bundan sonra bir-birinin ardınca “Sən də həmdəm, mən də həmdəm”, “Var gülüşündə”, “Şahnaz” təsnifi kimi məşhurlaşan, “Deyin hardadır”, “Səni qəmli görəndə”, “Gecələr”, “Bəxtəvər gəlin”, “Ay gecikən məhəbbətim”, “Qurban olum”, “Sən güləndə”, “Ay qız”, “Xatirəsən”, “Gəl inad etmə” və digər mahnılarını yazıb.

Onun bəstələdiyi mahnılar uzun illər xalq mahnısı kimi təqdim olunub və adının çəkilməsinə imkan verilməyib. Niyə? Bu barədə bir qədər sonra…

Beləcə “Həvəskar” bəstəkar adlandırılaraq sənətinə qiymət verilmir.

1968-ci ildə onun tələbə olarkən qaldığı yataqxananın komendantı erməni olur. Bir gün o, yataqxananın dəhlizində ilk mahnısı olan “Qarabağ”ı ifa edir. Komendant ona yaxınlaşaraq mahnıya erməni qəhrəmanlarının da adını daxil etməyi tapşırır.

O, sərt şəkildə cavab verir:

“Qarabağa aid mahnıda niyə erməni qəhrəmanının adı olmalıdır? ”.

Onun cavabından qəzəblənən komendant bir də mahnını oxumamağı tapşırır. Beləliklə, yataqxanadan qovulur. Qalmağa yeri olmadığı üçün Arif Babayevlə kirayə ev tutaraq yaşayır. Bir neçə il sonra Arif Babayev Qarabağa olan səfəri zamanı dillər əzbəri olan “Qarabağ”ı ifa edir.

Bu səfər də ondan şanssızlıq yan keçmir. İnstitutun sonuncu ilində yaşadığı bir münaqişəyə görə kursdan uzaqlaşdırılır. Həmin zamanlarda artıq Bakı Orkestrlər Birliyinin solisti idi.

Mahnıları uzun illər dillər əzbəri olsa da, heç kim bu mahnıların yaradıcısının o olduğunu bilməyib. Yuxarıda verdiyimiz “niyə”nin cavabı budur – çünki onun musiqi təhsili yox idi və o dövrdə musiqi təhsili olmayan şəxsin öz adını bəstəkar kimi çəkməsinə icazə verilmirdi.

Ömrünün sonuna qədər 300-ə yaxın mahnının müəllifi olan bəstəkar tar və gitarada yaxşı ifa etməyi bacarır. Bu mahnılarının əksəriyyətinin sözləri isə onun özünə aid olub.

Yaradıcılığına etinasız münasibət və adının heç bir yerdə çəkilməməsi onu həvəsdən salırdı. Çətinliklə də olsa, 1975-ci ildə 5 mahnısını (“Qarabağ”, “Ay dəli ceyran”, “Səni qəmli görəndə”, “Eşqimin baharı”, “Sən də həmdəm, mən də həmdəm”) qeydiyyatdan keçirərək müəllifi olduğunu təsdiqlədir. 1975-ci il “Abşeron” qəzetində “Deyin hardadır?” mahnısı haqqında (not yazısı ilə) məqalə dərc olunur və ilk dəfə adı bəstəkar kimi qeyd edilir. O zamanlar mahnıları ən məşhur xanəndələr və xalq artistləri tərəfindən oxunsa da, heç bir fəxri ad almağa nail olmur.

Sənətinə qiymət verilmədiyi üçün inciyən bəstəkar müsahibələrinin birində bir gün deyir:

“Sonra demişəm özüm haqqında ki, 

Bu qədər ki, eylədin xalqına xidmət 

Bir ənam alarsan, gərək, Allah kömək olsun”.

Onun 4 övladı var idi. Musiqi təhsili olmadığı üçün bir tərəfi yarımçıq qalan bəstəkar övladlarının hər birinə musiqi təhsili verir.

O, torpağına çox bağlı idi. 52 yaşlı bəstəkar boya-başa çatdığı doğma Füzuli rayonunun işğalına biganə qala bilmədiyindən bir neçə gün sonra beyninə qan sızır.

Yalnız ölümündən sonra onun bir neçə mahnıları Müəllif Hüquqları Agentliyində qeydiyyatdan keçir. Qeydiyyatdan keçməyən bir çox məşhur mahnısı isə müxtəlif müğənnilər tərəfindən müəllifin adı verilmədən ifa olundu.

Bəstəkar II senzuranın da təklifini rədd etsə bu dəfə efirlərdən yaradıcılığının qovulacağını anladığından könülsüz şəkildə şeirin son bəndinə dəyişiklik etdi. Bu könülsüzlüyün bariz nümunəsini artıq saralmış foto sübut edir:

Belə ki, II senzuranın təklifini şəxsi arxivində də rədd edib üstündən xətt çəkir.

Bir çoxumuzun dilində əzbərə çevrilən “Qal, sənə qurban” mahnını bəstəkar qürbətdə sevgilisindən ayrılmaq məcburiyyətində qalan 2 sevgili haqda yazdığı məlum olur.

Bəstəkarın oğlu Lent.az-a atasının ölümündən 10-12 gün sonra mahnılarına hücum başladığını deyir:

“Atam vəfat edəndən sonra hər kəs onun mahnılarına hücum etdi. Adı çəkilmədən ifa etdilər. 2021-ci ildə 100 mahnısı not kitabı kimi çap etdirmişəm. İkinci kitabda da 100 mahnı olacaq. Hazırda çapdadır. Bundan başqa 4 cild ümumilikdə 600 mahnı olan kitabı qaldı.

Atamın “Qarabağ” mahnısını I cilddə son bəndi orijinal versiyada vermişik. 2020-ci ildə Vətən müharibəsinin himninə çevrilməsi müəllifin özü kimi kölgədə qaldı. Şuşanı azad edən əsgərlə Şuşada bu mahnını oxudular. Xudayarın ifasında da var, yarası sarınan əsgərin də”.

Oğlu “atanızın mahnılarını ithaf etdiyi bir xanım var idi?” sualımıza isə belə cavab verir:

“Cavanlıqda çox adamdan xoşlana bilirsən sonra birinə bağlanırsan. Evlilikdən əvvəl Rəbiyə adlı Naxçıvanlı qız var idi. Mahnılarını ona yazırdı. Anamla evlənəndən sonra isə mahnılarını ona həsr etdi”.

Əldə etdiyimiz məlumata görə, haqqında danışdığımız bəstəkarın Ceyran adlı sevdiyi bir xanım olub. “Ay, dəli Ceyran” mahnısını da elə həmin xanıma yazıb. Maraqlısı odur ki, bəstəkar qızının adını Ceyran oyub.

Bəstəkar ara-sıra ona qarşı biganəliyin olmasından şikayətlənirmiş. Dostu Rafiq Səməndər onun haqqında yazdığı xatirəsində bəstəkarın ona gileylənməsini qeyd edərək yazır:

“Ə, Rafiq, mənim bəxtim belədir. Mahnı bəstələyirəm, deyirlər, sənin deyil, xalq mahnısıdır. Yazı yazıram, deyirlər, sənin deyil. Mahnıya şeir qoşuram, deyirlər, kimsə eləyib sənin üçün. Ə köpəyuşağı, bəsdirin də”.

Onun əsərləri o qədər dillər əzbəri olub ki, çox vaxt xalq mahnısı kimi tanınıb.

Elə haqqında danışdığımız “Qarabağ” mahnısı kimi. 44 günlük Vətən müharibəsində əsgərlərin dilində bir növ himnə çevrilən “Qarabağ”…

Sevgilim, seyrə çıxaq burda gəl, ilk baharı.

Dil açır qəlbimizin ən şirin arzuları.

Anadır arzulara hər zaman Qarabağ,

Danışan dil-dodağım, tar-kaman Qarabağ.

Qarabağ, can Qarabağ, ana yurdum.

O, bu mahnını Qarabağın ən bəxtəvər günlərində yazsa da, çox sonralar Qarabağ onun da ürək ağrısına çevrilmişdi.

“Ən böyük arzum müharibə bitəndən sonra Qarabağ marşını yazmaqdır”, – deyərdi o.

“Rəfiqə, sizi çox incitdim. Bağışlayın məni”…

Müsahibələrinin birində həyat yoldaşı onu belə xatırlayır:

“O xəstə olan vaxtlar müəllifliyinə inandığımız bütün mahnıları oğlumuz Adil müxtəlif yerlərdən yığıb audio-kasetlərə yazdırırdı. O da mahnılara qulaq asandan sonra başı ilə onun mahnıları olduğunu təsdiq edirdi. Dörd kaset hazır olandan sonra onun halı tamamilə pisləşdi.

Gözləyirdik, yenə əvvəlki halına qayıdacaq, kasetləri dinləyib heç olmasa başı ilə öz mahnılarını təsdiq edəcək. Amma bu olmadı və bir gün dedi ki, Rəfiqə, sizi çox incitdim, bağışlayın məni. Bundan sonra gördük ki, gözləri iri açılıb. Komaya düşdü və bir neçə gün sonra keçindi”.

Beləliklə, insult onun hələ üzə çıxmayan mahnılarını ürəyində qoyur. 5 il xəstəliklə mübarizə aparsa da, qalib gələ bilmir. 1998-ci ildə həyatını itirir.

Bəstəkar mahnılarının birində deyir:

Gəl, yada salma dildar, ey vəfadar,

Olub keçənləri, hər nədir.

Qəlbinə dəymişəm, yar, bilirəm, yar,

Bilirəm, hər günah məndədi.

Bu da belə… Kifayət qədər maraqda qala bildinizmi? Bilirəm, sizi çox intizarda saxladım. Hə, mahnıları dillər əzbəri olsa da, özü kənarda qalan Bəhram Nəsibovdur…/oxu.az