Son dövrlərdə Zəngəzur dəhlizi ətrafında gedən geosiyasi gərginliklər və bu məsələnin regionda yaratdığı narahatlıqlar ciddi rezonans doğurur.

Xüsusilə, Rusiyanın Zəngəzur dəhlizini dəstəkləməsi İran daxilində anti-Rusiya sentimentini gücləndirib. İranın parlament üzvü Əhməd Naderinin bu mövzuda etdiyi açıqlama, Rusiya-İran münasibətlərində yeni bir gərginliyin başlamasından xəbər verir. Naderi Rusiyanı “çaqqallarla” müqayisə edərək, bu addımı İranın milli maraqlarına zidd hesab edir və ölkəsinin bu məsələ ilə bağlı strategiyasını nəzərdən keçirməyə çağırır.

Zəngəzur dəhlizi və regionun maraqları…

Zəngəzur dəhlizi, Azərbaycan və Türkiyə arasında əlaqə yaradan strateji bir yol kimi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ermənistanın cənubundakı bu dəhliz, Azərbaycanla Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında birbaşa quru əlaqəsini təmin edir və geniş mənada Türkiyə ilə Türk dünyası arasında bir körpü yaradır. Lakin bu layihə yalnız Azərbaycan və Türkiyə üçün əhəmiyyətli deyil. Rusiyanın da bu layihəyə dəstək verməsi, onun regionda nüfuzunu qorumaq cəhdi kimi qiymətləndirilə bilər.

Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı maraqları, xüsusilə də Ermənistan və Azərbaycan arasındakı münaqişələrdə tarazlıq saxlamasına əsaslanır. Zəngəzur dəhlizinə dəstək verən Rusiya, bir tərəfdən regiondakı strateji mövqeyini gücləndirməyə çalışır, digər tərəfdən isə münaqişənin nizamlanması prosesində öz rolunu artırır. Bununla belə, Rusiya və İran arasında bu məsələdə meydana çıxan narazılıq, Moskva və Tehran arasındakı strateji əməkdaşlığa təsir edə bilər.

İranın narahatlığı: Milli maraqlar və geosiyasi reallıqlar…

İranın Rusiyanın Zəngəzur dəhlizini dəstəkləməsinə qarşı çıxması əsasən təhlükəsizlik və geosiyasi səbəblərlə bağlıdır. İran, bu dəhlizin onun sərhədləri boyunca keçməsi və regionda yeni bir güc balansı yaratması səbəbilə narahatdır. Həmçinin, Zəngəzur dəhlizinin İranın Ermənistanla olan əlaqələrinə və bölgədəki logistik üstünlüyünə mənfi təsir göstərə biləcəyi ehtimalı var. Bu, İranın regionda izolyasiya edilməsindən qorxmasına səbəb olur. İran, bu dəhliz vasitəsilə Türkiyə və Azərbaycanın Qafqazda daha çox güc qazanacağını və bu vəziyyətin onun maraqlarına zidd olacağını düşünür.

İran üçün regionda balanslı bir siyasət yeritmək vacibdir. Tarixən, İran Ermənistanla sıx əlaqələr saxlayıb və onunla ticarət yollarını qoruyub. Lakin Rusiyanın Zəngəzur dəhlizini dəstəkləməsi və bu məsələdə Azərbaycan-Türkiyə oxu ilə yaxınlaşması, İranın Ermənistanla olan əlaqələrinə zərbə vura bilər. Əhməd Naderinin açıqlamaları məhz bu narahatlıqları əks etdirir və İranın xarici işlər nazirliyi ilə silahlı qüvvələrinə bu məsələyə qarşı dəqiq plan hazırlamaq çağırışıdır.

İran-Rusiya münasibətləri: Strateji əməkdaşlıqda çatlar…

İran və Rusiya, Suriya münaqişəsindən tutmuş digər beynəlxalq məsələlərə qədər bir çox sahədə strateji əməkdaşlıq edir. Lakin bu əməkdaşlığın müəyyən sahələrdə qarşılıqlı maraqlar üzərində qurulmuş olduğu açıqdır. Zəngəzur dəhlizi məsələsində olduğu kimi, iki ölkə arasında maraqların toqquşduğu nöqtələrdə münasibətlərin gərginləşməsi mümkündür. Naderinin Rusiyanı “çaqqallarla” müqayisə etməsi, bu münasibətlərdəki narazılığın açıq bir göstəricisidir.

İran üçün Rusiyanın regional siyasəti, onun milli maraqlarına uyğun olmayan addımlar atması ilə narahatlıq yaradır. İran, Rusiyanı Qafqazda və Orta Asiyada daha çox təsir göstərmək istəyən bir güc kimi görür və bu, onun öz maraqlarına ziddir. Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı gərginlik, iki ölkə arasında potensial geosiyasi çatların dərinləşə biləcəyini göstərir.

Geosiyasi nəticələr və gələcək perspektivlər…

İranın Zəngəzur dəhlizinə qarşı çıxması və Rusiyaya qarşı sərt ritorika ilə çıxış etməsi, Cənubi Qafqazda yeni bir güc dinamikasının formalaşmasının göstəricisidir. Zəngəzur dəhlizi regionda nəqliyyat və ticarət marşrutlarının yenidən şəkilləndirilməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da bölgənin gələcək geosiyasi xəritəsini təsir edə bilər.

Rusiyanın Zəngəzur dəhlizinə dəstəyi, onu Azərbaycan və Türkiyə ilə yaxınlaşdırsa da, İranın narahatlığını artırır və iki ölkə arasındakı münasibətləri sınağa çəkir. Gələcəkdə bu gərginliyin necə inkişaf edəcəyi, regiondakı güclər arasındakı münasibətlərin necə formalaşacağından asılı olacaq. İranın milli maraqlarını qorumaq üçün hansı addımları atacağı və Rusiyanın bu məsələyə necə cavab verəcəyi, regionda gərginliyin artıb-artmayacağını müəyyən edəcək.

Beləliklə, Zəngəzur dəhlizi təkcə iqtisadi və nəqliyyat layihəsi deyil, həm də Cənubi Qafqazda geopolitik oyunun mərkəzində yer alan bir alətdir. Bu dəhliz ətrafında formalaşan münasibətlər, regiondakı güc balansını və gələcək əlaqələrin necə inkişaf edəcəyini müəyyən edəcək.