“Bu gün əmək münasibətlərində ilkin mövqe tutuan 3 əsas problem vardır” – Ekspert danışır…
İşçilərə əmək haqqı ödənilməsi sahəsində diskriminasiya hallarlna yol verən işəgötürən məsuliyyətə cəlb olunmur və bu məsuliyyət olmadığına görə də hər gün diskriminasiya hallarının həcmi artır.
Fikrimcə, bu gün əmək münasibətlərində ilkin mövqe tutuan 3 əsas problem vardır:
1. Müddətli Əmək müqaviəsinin bağlanması.
2. İşçilərə əmək haqqının ödənilməsində diskriminasiya (ayrı-seçkilik).
3. Əməyin mühafizəsi, təhlükəsizlik qaydaları
Əmək Məcəlləsinə əsasən: əmək haqqının tərkibinə aylıq tarif (vəzifə) maaşı, əlavələr və mükafatlar daxildir.
4. Tarif (vəzifə) maaşı — işin mürəkkəbliyi, əməyin gərginliyi və işçinin ixtisas səviyyəsinə görə müəyyən edilən əmək haqqının əsas hissəsidir.
5. Əmək haqqına əlavə — əmək şəraiti ilə əlaqədar əvəzödəmək və ya həvəsləndirmək məqsədi ilə işçinin tarif (vəzifə) maaşına, əmək haqqına müəyyən edilən əlavə ödəncdir.
6. Mükafat — əməyin kəmiyyət və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə işçinin maddi marağının artırılması məqsədi ilə əmək haqqı sistemində nəzərdə tutulan qaydada və formada verilən həvəsləndirici pul vəsaitidir.
7. Bu ödənişlərdə: müəssisə üzrə işçilərin ümumi əmək haqqında fərqlər və ya fərqli ödənişlər ola bilər. Məsələn, ümumi aylıq əmək haqqında, əlavə əmək haqqı və mükafatlar sahəsində.
Lakin, 2 halda olan əmək haqqında olan fərq və ya fərqlər Əmək Məcəlləsinin tələblərinin pozulmasıdır.
8. Eyni müəssisədə: müxtəlif vəzifə, peşələr arasında olan əmək haqqı fərqi 2 dəfədən, ən çoxu isə işin mürəkkəbliyindən asılı olaraq müstəsna hallada 3 dəfəfdən artıq ola bilməz. Xüsusən də bu ödəniş fərqi mühəndis texniki işçilər arasında və ya eyni kateqoriyada olan işçilər arasında çox böyük fərqlə ola bilməz. Müəyyən hallarda isə, heç bir ixtisassısız, təcrübəsiz və ya daha az əhəmiyyət daşıyan aşağı vəzifələr istisna olmaqla.
9. Heç bir halda eyni dərəcə, vəzifə və ya peşə üzrə işçilərin – tarif (vəzifə) maaşında fərq ola bilməz. Bu fərq yalnız həmin işçiyə qanunvericiliklə nəzərdə tutulan qaydaada ödənilən əlavə əmək haqqı və ya peşəkarlığa və ya digər mükafatlara görə ola bilər.
10 .Əmək Məcəlləsinin 16-cı maddəsi: Əmək münasibətlərində vətəndaşlığına, cinsinə, irqinə, dininə, milliyyətinə, dilinə, yaşayış yerinə, əmlak vəziyyətinə, ictimai sosial mənşəyinə, yaşına, ailə vəziyyətinə, əqidəsinə, siyasi baxışlarına, həmkarlar ittifaqlarına və ya başqa ictimai birliklərə mənsubiyyətinə, qulluq mövqeyinə, həmçinin işçinin işgüzar keyfiyyətləri, peşəkarlıq səriştəsi, əməyinin nəticələri ilə bağlı olmayan digər amillərə görə işçilər arasında hər hansı ayrı-seçkiliyə yol verilməsi, həmin amillər zəminində bilavasitə və ya dolayısı ilə imtiyazların və güzəştlərin müəyyən edilməsi, habelə hüquqlarının məhdudlaşdırılması qəti qadağandır.
12. 25 iyun 1958-ci il tarixli Beynəlxalq Əmək Təşkilatının əmək və məşğulluq sahəsində ayrı-seçkilik haqqında 111 saylı Konvensiyanın 1-ci maddəsinə əsasən əmək münasibətlərində diskriminasiya halları qadağandır.
13. Əmək Məcəlləsinin 310-cu maddəsi: İstər işçilər, istərsə işəgötürənlər, istərsə də başqa fiziki şəxslər bu Məcəllə ilə və əmək qanunvericiliyi sisteminə daxil olan digər normativ hüquqi aktlarla müəyyən olunmuş hüquqları pozmağa, onları hər hansı şərtlə və ya qaydada məhdudlaşdırmağa, habelə bu hüquqlardan sui-istifadə etməyə, əmək müqaviləsi ilə müəyyən edilmiş öhdəlikləri, vəzifə funksiyasını yerinə yetirməməyə görə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyəti daşıyırlar.
14. İşçilərin və işəgötürənlərin əmək, sosial və iqtisadi hüquqlarının və qanuni mənafelərinin təmin olunmasına ictimai nəzarəti «Həmkarlar ittifaqları haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununda və bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada müvafiq Həmkarlar İttifaqları orqanları, habelə işəgötürənlərin nümayəndəli orqanları tərəfindən həyata keçirilir.
15. İşəgötürənlər, işçilər, icra hakimiyyəti orqanları, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən bu Məcəllənin, eləcə də bütövlükdə əmək qanunvericiliyi sisteminə daxil olan normativ hüquqi aktların dürüst və eyni cür tətbiq edilməsinə, onların tələblərinin düzgün yerinə yetirilməsinə nəzarəti öz səlahiyyətləri daxilində prokurorluq orqanları, habelə səlahiyyəti dairəsində-Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti tərədindn həyata keçirir.
1. Müddətli Əmək müqaviəsinin bağlanması.
2. İşçilərə əmək haqqının ödənilməsində diskriminasiya (ayrı-seçkilik).
3. Əməyin mühafizəsi, təhlükəsizlik qaydaları
Əmək Məcəlləsinə əsasən: əmək haqqının tərkibinə aylıq tarif (vəzifə) maaşı, əlavələr və mükafatlar daxildir.
4. Tarif (vəzifə) maaşı — işin mürəkkəbliyi, əməyin gərginliyi və işçinin ixtisas səviyyəsinə görə müəyyən edilən əmək haqqının əsas hissəsidir.
5. Əmək haqqına əlavə — əmək şəraiti ilə əlaqədar əvəzödəmək və ya həvəsləndirmək məqsədi ilə işçinin tarif (vəzifə) maaşına, əmək haqqına müəyyən edilən əlavə ödəncdir.
6. Mükafat — əməyin kəmiyyət və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə işçinin maddi marağının artırılması məqsədi ilə əmək haqqı sistemində nəzərdə tutulan qaydada və formada verilən həvəsləndirici pul vəsaitidir.
7. Bu ödənişlərdə: müəssisə üzrə işçilərin ümumi əmək haqqında fərqlər və ya fərqli ödənişlər ola bilər. Məsələn, ümumi aylıq əmək haqqında, əlavə əmək haqqı və mükafatlar sahəsində.
Lakin, 2 halda olan əmək haqqında olan fərq və ya fərqlər Əmək Məcəlləsinin tələblərinin pozulmasıdır.
8. Eyni müəssisədə: müxtəlif vəzifə, peşələr arasında olan əmək haqqı fərqi 2 dəfədən, ən çoxu isə işin mürəkkəbliyindən asılı olaraq müstəsna hallada 3 dəfəfdən artıq ola bilməz. Xüsusən də bu ödəniş fərqi mühəndis texniki işçilər arasında və ya eyni kateqoriyada olan işçilər arasında çox böyük fərqlə ola bilməz. Müəyyən hallarda isə, heç bir ixtisassısız, təcrübəsiz və ya daha az əhəmiyyət daşıyan aşağı vəzifələr istisna olmaqla.
9. Heç bir halda eyni dərəcə, vəzifə və ya peşə üzrə işçilərin – tarif (vəzifə) maaşında fərq ola bilməz. Bu fərq yalnız həmin işçiyə qanunvericiliklə nəzərdə tutulan qaydaada ödənilən əlavə əmək haqqı və ya peşəkarlığa və ya digər mükafatlara görə ola bilər.
10 .Əmək Məcəlləsinin 16-cı maddəsi: Əmək münasibətlərində vətəndaşlığına, cinsinə, irqinə, dininə, milliyyətinə, dilinə, yaşayış yerinə, əmlak vəziyyətinə, ictimai sosial mənşəyinə, yaşına, ailə vəziyyətinə, əqidəsinə, siyasi baxışlarına, həmkarlar ittifaqlarına və ya başqa ictimai birliklərə mənsubiyyətinə, qulluq mövqeyinə, həmçinin işçinin işgüzar keyfiyyətləri, peşəkarlıq səriştəsi, əməyinin nəticələri ilə bağlı olmayan digər amillərə görə işçilər arasında hər hansı ayrı-seçkiliyə yol verilməsi, həmin amillər zəminində bilavasitə və ya dolayısı ilə imtiyazların və güzəştlərin müəyyən edilməsi, habelə hüquqlarının məhdudlaşdırılması qəti qadağandır.
12. 25 iyun 1958-ci il tarixli Beynəlxalq Əmək Təşkilatının əmək və məşğulluq sahəsində ayrı-seçkilik haqqında 111 saylı Konvensiyanın 1-ci maddəsinə əsasən əmək münasibətlərində diskriminasiya halları qadağandır.
13. Əmək Məcəlləsinin 310-cu maddəsi: İstər işçilər, istərsə işəgötürənlər, istərsə də başqa fiziki şəxslər bu Məcəllə ilə və əmək qanunvericiliyi sisteminə daxil olan digər normativ hüquqi aktlarla müəyyən olunmuş hüquqları pozmağa, onları hər hansı şərtlə və ya qaydada məhdudlaşdırmağa, habelə bu hüquqlardan sui-istifadə etməyə, əmək müqaviləsi ilə müəyyən edilmiş öhdəlikləri, vəzifə funksiyasını yerinə yetirməməyə görə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyəti daşıyırlar.
14. İşçilərin və işəgötürənlərin əmək, sosial və iqtisadi hüquqlarının və qanuni mənafelərinin təmin olunmasına ictimai nəzarəti «Həmkarlar ittifaqları haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununda və bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada müvafiq Həmkarlar İttifaqları orqanları, habelə işəgötürənlərin nümayəndəli orqanları tərəfindən həyata keçirilir.
15. İşəgötürənlər, işçilər, icra hakimiyyəti orqanları, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən bu Məcəllənin, eləcə də bütövlükdə əmək qanunvericiliyi sisteminə daxil olan normativ hüquqi aktların dürüst və eyni cür tətbiq edilməsinə, onların tələblərinin düzgün yerinə yetirilməsinə nəzarəti öz səlahiyyətləri daxilində prokurorluq orqanları, habelə səlahiyyəti dairəsində-Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti tərədindn həyata keçirir.
Azər Quliyev
Neftçilərin Hüquqlarının Müdafiəsi Təşkilatının
Eksperti