Volodimir Qorbaç: “Ukraynanı 2028-ci ilə qədər Aİ-yə daxil olmaq üzrə uzun danışıqlar prosesi gözləyir”

Avropa Şurası Ukraynanın Avropa İttifaqına (Aİ) daxil olması ilə bağlı danışıqlara başlamaq üçün tarixi qərar qəbul edib. Əslində danışıqlar çərçivəsi deyilən sənəd qəbul edildikdən sonra başlayır və uzun müddət davam edə bilər – amma ən əsası, proses başlayıb.

Ukraynanın Avropaya inteqrasiyası həmişə daxili siyasi isteblişmentin sevimli mövzularından biri və siyasi manevr aləti olub. Hələ 2001-ci ildə Ukraynanın o vaxtkı Prezidenti Leonid Kuçma bəyan etmişdi ki, Aİ-yə daxil olmaq ölkənin strateji məqsədidir. Lakin o, nə iqtisadi, nə də siyasi baxımdan buna hazırdır. Partiyaların böyük əksəriyyətinin proqramlarında siyasi Avrointeqrasiya rəsmi prioritet olaraq qaldı, bu, vətəndaşlar arasında populyar olsa da, məsul şəxslər vaxtlarını praktiki həyata keçirməyə üstünlük verdilər. Obyektiv iqtisadi səbəblərə görə – rəqabət, Rusiya Federasiyası ilə ticarət müharibələri, Aİ qaydalarına uyğunlaşmanın çətinliyi, o dövrdə Rusiya bazarından kritik asılılıq və s. həmçinin siyasi və hətta geosiyasi amillər buna imkan vermirdi.

Öz növbəsində Avropa rəsmiləri də uzun müddət Ukraynanın Aİ-yə üzv olmaq hüququnun olduğunu bildiriblər, lakin bağlı qapılar arxasında əlavə ediblər: onlar Aİ-yə qoşulmağın mümkün olduğunu, lakin “20-30 ildən sonra” deyirdilər. 2007-ci ildə Almaniyanın keçmiş kansleri Angela Merkel açıq şəkildə bəyan etdi ki, Ukraynanın Aİ-yə daxil olması perspektivi yoxdur.

Nəhayət, 2013-cü ilin sonunda qaçaq Prezident Viktor Yanukoviç Ukrayna ilə Aİ arasında assosiasiya sazişini imzalamaqdan imtina edərək Avrointeqrasiya prosesini rəsmən dayandırdı. Və Pyotr Poroşenkonun Prezident olduğu dövründə Avropaya inteqrasiya hərəkatı canlansa da, məsələ ərizə vermək həddinə çatmamışdı.

Rusiya Federasiyasının Ukrayna ərazisinə genişmiqyaslı işğal hücumu, “üç günə Kiyevin alınması” haqqında proqnozları darmadağın edən Ukraynanın qəhrəman Silahlı Qüvvələri, eləcə də diplomatik iş həm Ukrayna ətrafında geosiyasi vəziyyəti kökündən dəyişdirdi, həm də Aİ-yə üzv dövlətlərinin əksəriyyəti tərəfindən Ukraynanın Avropaya inteqrasiyası haqqında təsəvvür yarandı.

2022-ci il fevralın son günündə Kiyevin rus işğalçıları tərəfindən vaxtaşırı atəşə tutulması ilə əlaqədar Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski, spiker Ruslan Stefançuk və Baş nazir Denis Şmıqalla birlikdə Ukraynanın Aİ-yə daxil olması üçün ərizə imzaladılar. Avropa Birliyinə daxil olmaq üçün uzun proses başladı.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu proses siyasi razılaşmalarla yanaşı bürokratik prosedurları da əhatə edir. Xüsusilə, namizəd statusu almaq üçün dövlət minlərlə sualdan ibarət xüsusi anket doldurur. Ukrayna dövləti bu vəzifənin öhdəsindən rekord müddətdə gəlib və iyun ayında namizəd statusunun ardınca yeni “ev tapşırığı” da alıb. Bunlara xüsusən, korrupsiyaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsi, NABU və SAP-ın müstəqilliyi, media qanunvericiliyinə və milli azlıqlarla bağlı qanunvericiliyə dəyişikliklər daxildir. Təxmin etdiyiniz kimi, Macarıstan son nöqtədə israr etdi…

Noyabr ayında Avropa Komissiyası Ukraynanın “ev tapşırığı” performansında əhəmiyyətli irəliləyişləri tanıdı və bu, nəhayət, təsdiqləndi.

Avropa Şurasının qərarı Ukrayna siyasətçiləri və cəmiyyətində böyük sevincə səbəb olub. Ukraynanın xarici işlər naziri Dmitri Kuleba Avropa İttifaqı Şurasının qərarını son dərəcə çətin adlandırıb və qeyd edib ki, “yarı qərar qəbul etmək cəhdləri olub”, amma xoşbəxtlikdən bu, baş verməyib. Baxmayaraq ki, ümumiyyətlə, bu cür söhbətlər qəribə görünmür, çünki hətta Aİ sammiti ərəfəsində Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban açıq şəkildə danışıqların başlanmasının mümkün siyasi həllini vəd edəcəyinə söz vermişdi… Bununla belə, sonda Aİ liderləri inandırıcı olduqlarını sübut etdilər.

Ukraynanın indi Aİ-yə getməsi üçün uzun bir yol var. Başlamaq üçün, qoşulma danışıqları çərçivəsini, o cümlədən, lobbiçilik haqqında qanunu təsdiqləmək üçün qalan “ev tapşırığı” tamamlanmalıdır. Bunsuz danışıqların real başlaması mümkün deyil.

“Bizim hələ “ev tapşırığı”mız var… Biz lobbiçilik haqqında qanunu cilalamalıyıq”, – Ukrayna Ali Radasının Xarici Əlaqələr Komitəsinin rəhbəri Oleksandr Merejko UNİAN-a bildirib.

Avro-Atlantik Əməkdaşlıq İnstitutunun siyasi analitiki Volodimir Qorbaç isə UNİAN-a deyib ki, Avropa Şurasının qərarı və danışıqlar çərçivəsinin təsdiqindən sonra Ukraynanı 2028-ci ilə qədər Aİ-yə daxil olmaq üzrə uzun danışıqlar prosesi gözləyir:

“Avropa Şurası Ukrayna və Moldova ilə üzvlük danışıqlarına başlamaq qərarına gəlib. Bu o deməkdir ki, qəbul edilmiş siyasi qərar Ukrayna və Moldovanın Aİ-yə gələcək üzvlüyü siyasi baxımdan mümkün olub. Bu, zəruri addımdır, onsuz üzvlüyə nail olmaq mümkün deyil. Lakin bu, yenə də Ukraynanın artıq Aİ-yə qoşulduğuna və ya qoşulacağına zəmanət deyil. Biz müxtəlif ölkələrin vəziyyətini və Ukraynanın müharibə ilə bağlı unikal durumunu bilirik. Ukrayna hər şeyə razı olsa belə, yenə də üzvlük tezliklə mümkün olmayacaq. Ən azı 2028-ci ildə bu, mümkün olacaq”.

Onun sözlərinə görə, çətin üzvlük danışıqları ilə yanaşı, Ukraynanın Aİ büdcəsinə daxil olması ilə bağlı xərcləri də daxil etmək lazım gələcək: “Fakt budur ki, bizi Avropa Birliyinə qəbul etmək üçün təkcə Ukrayna deyil, Aİ də buna hazır olmalıdır. Avropa İttifaqı buna maliyyə cəhətdən hazır olmalıdır, yəni bizim üzvlük prosesinə vəsait ayrılmalıdır. Onun büdcəsində bu, əlaqədar xərclər üçün nəzərdə tutulmalıdır. Aİ büdcəsi 7 il müddətinə qəbul edilir və hazırkı sənəd 2020-2027-ci illəri əhatələyir. Yəni Ukraynanln üzvlüyü 2027-ci ilə qədər texniki cəhətdən mümkün deyil. Axı danışıqlar da çox mürəkkəb və çətin olacaq. Bizi 40-a yaxın danışıq tematik fəsilləri gözləyir və onların hər birində çətinliklər olacaq Ukrayna hər dəfə kompromislər tapmalı və öz maraqlarını müdafiə etməli olacaq. Beləliklə, proses uzun və məşəqqətlidir”.

Eyni zamanda, Qorbaçın sözlərinə görə, danışıqların faktiki başlanması yalnız Avropa Şurası qondarma danışıqlar çərçivəsini təsdiq etdikdən sonra baş tutacaq ki, bu da Avropa Birliyinə üzv olan bütün dövlətlərin konsensusunu tələb edir

Nə üçün Viktor Orban Ukraynanın Aİ-yə daxil olması ilə bağlı danışıqlara başlamaq üçün siyasi qərara mane olmadı? Ekspertin fikrincə, onu belə bir addım atmağa iki şeyin məcbur etdiyini güman etmək olar: “Bir tərəfdən o, bu demarşı etsəydi, bu, Aİ-nin birlik olmadığının nümayişi olardı və Avropa Birliyinin digər üzvləri Macarıstanın özü ilə bağlı dərhal qərar qəbul edə bilərdilər. Macarıstanın Baş naziri qərarların qəbulunda səsvermə hüququndan məhrum edilə bilərdi. Bu, Avropa İttifaqı haqqında Müqavilənin yeddinci bəndində nəzərdə tutulub. Üzv dövlətin səsvermə hüququndan məhrum edilməsi üçün ilkin şərtləri müəyyən edir: ya qanunun aliliyi prinsipləri pozulduqda (lakin belə bir qərar mübahisəli olardı) və ya üzv dövlət Aİ-nin maraqlarına zidd hərəkət etdikdə. Yəni Orbanın belə bir qərarı onun hökumətinin Aİ maraqlarına zidd hərəkət etməsi, məsələn, Putinin maraqlarına uyğun davranması kimi şərh edilə bilər. Ona görə də Orban müvəqqəti olaraq geri çəkilmək məcburiyyətində qalıb”.