Rusiya niyə MAQATE ekspertlərinə AES-dəki minaları göstərdilər?

Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) son hesabatlarından birində bildirilir ki, təşkilatın ekspertləri Zaporojye AES-də bufer zonada minaları görüblər. Demək ki, onlar təhlükəni görüblər, çünki rus işğalçıları onlara minaları görməyə icazə veriblər.

Nəzərə çatdırım ki, onlar əvvəllər AES ərazisində Rusiya hərbçiləri üçün heç bir mina və ya təchiz edilmiş mövqe görməmişdilər. Axı ruslar MAQATE ekspertlərini sadəcə olaraq heç yerə buraxmırdılar. Yəni çiləyici hovuzları və soyuducu gölməçəni görmək və ya stansiyada nə baş verdiyini görmək üçün Rusiya FSB-dən icazə almaq lazımdır. Keçən yaydan bəri hər yerin minalandığı məlum olsa da, baş verənləri görən şahidlər olsa da, MAQATE ekspertləri kor qalmışdılar. Üstəlik, lazım olanda əvvəlcə rus işğalçıları minalardan təmizləmə aparırdılar ki, MAQATE ekspertləri baxıb “mina yoxdur” desinlər.

Maraqlıdır, bəs indi niyə onlara minaları görməyə icazə verildi? Fikrimcə, medianın və dünya ictimaiyyətinin diqqətini AES-in dördüncü enerji blokunun “isti dayandırma”ya keçirilməsi ilə bağlı xəbərlərdən yayındırmaq üçün. Və bu çox təhlükəlidir.

Xatırladım ki, əvvəllər AES-in beşinci və altıncı enerji blokları müxtəlif vaxtlarda “isti dayanma” vəziyyətində idi. Amma indi onları “soyuq dayanma” vəziyyətinə keçiriblər. Xüsusilə, istismar standartlarının pozulması səbəbindən buxar generatorları onların üstünə axıb və təmirə ehtiyac var.

Bununla belə, “isti dayandırma” təhlükəsi daha böyükdür. Sadə sözlə, həm “soyuq dayanma” vəziyyətində, həm də “isti dayanma” vəziyyətində bloklarda zəncirvari reaksiya baş vermir. Bununla belə, “isti dayanma” zəncirvari reaksiyaya başlamaq üçün vahidi minimum idarə olunan gücə çatdırmaq çox asandır. Qaydalara görə, bu, cəmi 17 saat çəkir.

Eyni zamanda, vahid elektrik enerjisi istehsalı üçün deyil, minimum idarə olunan gücə gətirilir. Və təhlükəli radionuklidləri toplamaq üçün bu edilir. Soyutma olmadıqda, nüvə yanacağının reaktorda əriməsi bir gün ərzində başlayacaq, bütün bunlar radioaktiv maddələrin yayılmasına və böyük ərazilərin çirklənməsinə səbəb ola bilər.

Başqa bir məqam – reaktorlarla təhlükəli “oyun” fonunda ruslar insanları, AES heyətini Enerqodarı tərk etməyə icazə verməyə başladılar (2022-ci ilin oktyabrından işğalçılar hər hansı bir hərəkəti qadağan etmişdi). Məndə olan məlumata görə, AES-in bir çox əməkdaşı fürsətdən istifadə edərək Ukraynanın nəzarətində olan əraziyə səfər edib. Bunlar isə Ukrayna lisenziyası olan, AES-in nə olduğunu, orada hər şeyin necə işlədiyini və s. anlayan insanlar idi. Nəticədə Zaporojye AES-də kadrlarla bağlı fəlakətli vəziyyət yaranıb. Məsələn, ştat cədvəlinə uyğun işə getməli olan 12 nəfərin əvəzinə yalnız 6 nəfər işləyir.

Bundan əlavə, işğalçılar ukraynalı kadrları rusiyalılarla – Smolensk və Kursk AES-lərinin işçiləri ilə əvəz etməyə çalışırlar. Ancaq bu “mütəxəssislər”, birincisi, yalnız Rusiya lisenziyasına malikdirlər. İkincisi, onların VVER-1000/320 tipli reaktorların istismarında heç vaxt təcrübələri olmayıb. Çünki RBMK-1000-lər Rusiyanın bu AES-lərində işləyir. Üçüncüsü, onlar bizim zavodda baş verən təkmilləşdirmələrlə tanış deyillər, Zaporojye AES-də quraşdırılmış avadanlıqlarla işləməyi bacarmırlar. Yəni onlar Ukrayna reaktorları ilə necə işləmək lazım olduğunu nə qulaqları ilə eşidiblər, nə də beyinləri ilə bundan xəbərdardırlar.

Başqa bir problem, AES-də fövqəladə vəziyyətin aradan qaldırılmasıdır: təcili yardım mərkəzləri işləmir, yanğınsöndürmə idarəsi yoxdur, tam heyətlə təchiz mövcud deyil…

Təəssüf ki, bütün bunlar – məhv edilmiş fövqəladə haldan tutmuş SINR lisenziyasının pozulmasına qədər – Ukrayna tərəfindən yalnız şifahi notada rəsmiləşdirilib. Yəni, müvafiq məktubu yalnız MAQATE-nin baş direktoru Rafael Qrossi alıb.

Məncə, bu, son dərəcə yanlışdır. Rusiyanın Zaporojye AES-də etdiyi pozuntular bütün dünyaya çatdırılmalıdır. Bütün MAQATE üzv dövlətlərinə məlumat sirkulyar bildirişlər göndərilməlidir ki, hamı Rusiyanın Zaporojye AES-in 4-cü blokunu “isti dayandırma” vəziyyətinə salmaqla lisenziyanı pozduğunu görsün. Belə məlumatları ictimai informasiya məkanına, bütün dünyaya çatdırmadığımız bir vaxtda böyük təsir agentləri heyətinə malik Rusiya bir-birinin ardınca MAQATE-də qeydlərə möhür vurur. Üstəlik, ən gülünc bəyanatlarla, məsələn, Ukraynanın onlarla pilotsuz təyyarə ilə AES-ə davamlı hücum etdiyini söyləyirlər.

Doğrudan da, belə mesajlarda heç bir məntiq yoxdur. Ancaq hər şey Ukraynanın AES ətrafındakı informasiya müharibəsində uduzduğu kimi görünür./ayna.az