“Xeyli sayda insan bədən funksiyaları pozulmuş insanlar kateqoriyasına düşəcək”

Ölkəmizdə onilliklər ərzində üç qrup əsasında verilən bir əlillik sistemi mövcud idi. Bir ildən də az bir müddət sonra – 2022-ci ilin iyun ayından etibarən, əlilliyin verilməsi ilə bağlı yeni konseptual yanaşmanı əks etdirən “Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” qanuna dəyişikliklər qüvvəyə minəcək.

Əlillik qruplara görə deyil, bədən funksiyalarının itmə dərəcəsinə görə qiymətləndiriləcək:

“I qrup əlillik” anlayışı əvəzinə “Bədən funksiyalarının 81-100 faizinin itirilməsi üçün əlillik” kateqoriyası təqdim olunur.

“II qrup əlillik” əvəzinə “Bədən funksiyalarının 61-80 faizinin ititrilməsi üçün əlillik” anlayışı təqdim olunur.

“III qrup əlillik” kateqoriyası “Bədənin disfunksiyası üçün əlillik 31-60 faiz” ilə əvəz olunur.

Bəzi ekspertlərə görə, yeni sərəncam əlilliyi olan bəzi vətəndaşların vəziyyətini yenidən qiymətləndirərkən, bu statusdan məhrum edəcək və ya kateqoriyasını aşağı salacaq. Məsələn, hər hansı bir orqanında qüsuru olan, lakin funksiyasını itirməyən şəxslər əlil sayılmayacaq.

Hazırda ölkədə 640 minə yaxın əlil var. Müşahidəçilərə görə, yeni sistem onların sayı 15-20 faiz azalda bilər. Dəyişikliklər 1 iyul 2022-ci ildə qüvvəyə minəcək.

Əlilliyi olan insanların narahatlıq üçün əsl səbəb varmı, yoxsa yeni qaydalar daha ədalətli olacaq?

“Müstəqil Həyat – İnkişaf və Dəstək Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri, əlillik problemləri üzrə ekspert Aydın Xəlilovun  dediyinə görə, yeniliklər BMT-nin xəstəliklərin və sağlamlığın beynəlxalq təsnifatı əsasında qəbul edilib: “Bu faktı nəzərə almaq lazımdır. Əlillik normal həyat üçün lazım olan həyati funksiyaların itirilməsi faktoru ilə qiymətləndiriləcək. Əksinə, yeni təsnifata görə, əlillərin sayı artmalıdır. Xaricdə, məsələn, nəfəs darlığı olan və normal olaraq yüz metr gedə bilməyən bir insan müəyyən funksiyalarını itirmiş bir insan olaraq qəbul edilir”.

Məsələ burasındadır ki, Azərbaycanda adətən sol qulağı sağ əli ilə qaşıyırlar, yəni söhbət yeni meyarların necə tətbiq olunacağıdır. Komissiyaya gedən şəxs yaşamağın nə qədər çətin olduğunu göstərməli və sübut etməlidir.

“Qərar verəcək mütəxəssislər bu adamın həyat və yaradıcılığının bütün faktorlarını nəzərə almalıdır. Məsələn, Niko Vuyiçiçi götürək. Doğulduğundan qolları və ayaqları yoxdur, amma Niko çox aktivdir və özünə qulluq edə bilir. Elə insanlar var ki, onun vəziyyətində heç nə edə bilmir. Ancaq əl-ayağı olmayan bir şəxs özünə xidmət edirsə və aktivdirsə, bu, onun əlilliyə haqqı olmadığı anlamına gəlmir. Olsa, absurd olar”, – deyə Xəlilov bildirib.

Əhməd Rəhmanov “Əl-ələ” Valideyn Cəmiyyəti Təşkilatının idarə heyətinin üzvü, Qarabağ müharibəsi iştirakçısı, II qrup əlildir. Onun sözlərinə görə, ölkəmizdə bir çox həkimlər əlillik almaq üçün gələn birinə diaqnoz qoyarkən, normal bir müayinə aparmır: “Əlilliyi təyin etmə sistemi isə çox mürəkkəbdir. Sizə Tərtər rayonundan olan 5 nəfərlik bir ailə haqqında danışmaq istəyirəm – hamısı əlildir. Yenidən müayinəyə ehtiyac olduğu üçün onlara pensiya verilmir. Diaqnoz əsasında onlara avtomatik olaraq təqaüd verilə bilərdi, amma yox, xəstəxanaya yatmalı olduqlarını və bunu təsdiqləyən bir sənəd gətirmələri lazım olduğunu söyləyirlər. Ancaq diaqnoz göz qabağındadır, doğuşdan əlilliyi var”.

Qarşıdakı dəyişikliklərə gəldikdə, onun fikrincə, çox az sayda əlil onun mahiyyətini başa düşür: “Ancaq bir insan yeni üsullarla hərəkət edərsə, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi azalma ilə deyil, əlillərin sayının artması ilə qarşılaşacaq. Məsələn, bir insanın ciddi böyrək problemi varsa, təkcə onları yox, görmə qabiliyyətindən ürək-damar sisteminin vəziyyətinə qədər hər şeyi yoxlamaq lazımdır”.

“10 il əvvəl bir adam, məsələn, ayağının bir hissəsinin olmaması səbəbindən əlil idisə, illər sonra, çox güman ki, müayinə edilsə, aydınlaşacaq ki, digər sağlamlıq problemləri də yığılıb. Əlilliyin dərəcəsi bundan sonra daha yüksək ola bilər. Dünya standartlarını götürsək, hərtərəfli araşdırıldıqda keyfiyyətsiz yemək, su və s. səbəbiylə xeyli sayda insan bədən funksiyaları pozulmuş insanlar kateqoriyasına düşəcək”, – deyə Rəhmanov vurğulayıb.