Ədalət Rüstəm: “Vaksin olunanlar arasında çoxu yoluxduğunu təsadüfən – test verdiyində bilir”

Ölkəmiz üzrə COVID-19 statistikasında yoluxanların sayı hər gün artmaqda davam edir. Bununla yanaşı, COVID-19-a qarşı peyvənd olunanların da sayında artım var. Nəzərə alsaq ki, peyvəndlə yanaşı yoluxaraq immunitet qazananların da sayı kifayət qədərdir, o zaman yoluxma hallarının artması insanlarda şübhə, qapanamlarla bağlı səslənən ehtimallar isə təlaş yaratmaqda davam edir.

“Qonşu ölkələrdə vəziyyət bizdən də pisdir. Dünyanın hər yerində yoluxanların sayı artır. “Delta” ştammının “Alfa” ştammı ilə müqayisədə yoluxma qabiliyyəti daha çoxdur. Ona görə də yoluxma sayı artır. Ölüm sayında da artımın müşahidə ediləcəyi gözləniləndir. Çünki “Delta” ştammının xəstəliktörətmə qabiliyyəti də yüksəkdir. Daha ağır gedişə malikdir. Xüsusilə də ağciyəri, qaraciyəri, böyrəkləri sıradan çıxarır. Reanimasiyadakıların əksəriyyəti dializ aparatına qoşulur, qan təmizlənir və s. Yəni xəstəlik ağır xəstəlikdir, yoluxmanın olması da təbiidir”.

Bu fikirləri müsahibəsində Azərbaycan Həkimləri İctimai Birliyinin (AHİB) İdarə Heyətinin üzvü, dosent Ədalət Rüstəm səsləndirib. Beləliklə:

– Doktor, deyilirdi ki, vaksin olunun. İndi insanlarda da belə bir sual yaranıb: vaksin olunanların sayı çoxalır, bəs niyə yoluxma sayı da artır?

– Yoluxanların əksəriyyəti vaksin olunmayanlardır. Hər yüz nəfərdən 80-90 nəfəri vaksin olunmayanlardır. Ona görə insanlar vaksin olunmalıdırlar.

– Peyvəndlənmə göstəricisinə görə irəlidə olan ölkələrdə, məsələn, İsraildə də yoluxma sayı artır. Yoluxma sayının artması daha çox “Delta” ştammından sonra müşahidə edilir. Belə çıxır ki, vaksin “Delta” ştammı üçün təsirli deyil?

– Vaksin bütün ştamlar üçün təsirlidir. Bundan sonra mutasiya edərək yarana biləcək ştamlar üçün də təsirli olacaq, amma hər növbəti ştamda təsiri az olacaq. Ancaq peyvənd olunan insanlar xəstəliyi yüngül keçirirlər. Bu, faktdır. İsraildə kollektiv immunitet formalaşıb, bu gün orada müşahidə edilən yoluxma sayı əhalinin sayına görə olduqca azdır. Dünyada ən az yoluxma bir İsraildədir, bir də Naçıvanda.

– O zaman belə başa düşürük ki, yoluxma sayında artım müşahidə edilsə də, insanlar vaksin olunduqlarında ağırlaşma hallarından sığortlanmış olurlar...

– Bəli, əksəriyyəti yüngül keçirir. Xəstəxanalara qəbul xeyli aşağıdır. Yəni “Alfa” şatmmı olan zaman – keçən il bu vaxtları yoluxanların 50-60%-i xəstəxnaya qəbul olunurdusa, indi bu göstərici 15-20%-dən də azdır.

– COVID-19 pasportu ilə bağlı olan məhdudiyyətlər də zaman-zaman bir sıra yerlərdə insan sıxlığına səbəb olur, yolxuma şəraiti yaradır.

– Məsafə gözləmək lazımdır. Baxmayaraq ki, mən peyvənd olunmuşam, amma harada növbə varsa, sıxlıq yaşanırsa, həmin yerlərdə növbəmi götürüb insanlardan uzaqda dayanıram. Bunu da nəzərə almalıyıq ki, qapalı məkanlara peyvənd olunanlar da daxil olur, olunmayanlar da. Bu zaman peyvənd olunmayanlar olunanların hüquqlarını pozmuş olurlar. Sizin konstitusiya ilə hüququnuz var ki, dövlət sizin sağlamlığınızdan məsuldur. Buna görə də COVID-19 pasportunun tələbi anlaşılan olmalıdır.

– İctimai nəqliyyatda demək olar, daim sıxlıq müşahidə edilir, bunun bir çarəsi tapılmadı…

– Gedişat onu göstərir ki, çox güman, ictimai nəqliyyata da COVID-19 pasportu olmayanlar buraxılmayacaq. Çox yaxşı olardı ki, Məhərrəmlik ayında peyvəndlənmə tamamlansın. 3-cü dozaya da başlanılması lazımdır. Burada fərqli peyvənd ola bilər. Bu, daha məqsədəuyğundur.

– “Sinovac” peyvəndinin daha az effektli olmasına görə üçüncü dozanın fərqli olmasını daha məqsəduyğun hesab edirsiniz, yoxsa?

– Üçüncü dozada fərqli peyvənd olması daha effektlidir. Çünki bu, çarpaz peyvəndlənmədir və bu, daha səmərəlidir.

– Həkim, yenidən şəhərin dezinfeksiya olunmasına başlanılıb. İnsanlar tərəfindən bu, birmənalı qarşılanmır. İstərdim, bir aydınlıq gətirəsiniz, COVID-19 hava-damcı yolu ilə yayılırsa, şəhərin dezinfeksiya edilməsinin əhəmiyyəti nədir?

– Virus təzə yayılan vaxtlar – hələ pandemiya elan olunmadığı vaxtlarda Çinin şəhərlərində dezinfeksiya işləri aparırdılar. Bu virus hava-damcı yolu ilə yayılan virus olsa da, səthə hopur. İnsanlar asqırdıqda, öskürdükdə virus səthlərə düşür. Səthdən asılı olaraq 3 saatdan 6 saata, əlverişli mühit olduqda 24 saatdan da artıq yaşama müddəti var. Buna görə də səthə düşən virus, məsələn, küçədə tozla yuxarı qalxa bilir. Tozun tərkibində varsa, orqanizmə daxil olub virus yükü yarada bilər. Buna görə də bu dezinfeksiyanın əhəmiyyəti var. Amma normativlərə uyğun dezinfeksiya əhəmiyyətlidir. Hər halda tam olaraq normativlərə uyğun olmasa belə, az-çox təsirli olduğunu deyə bilərik.

– Yoluxma sayında artım yenidən qapanmaların olacağına dair insanlarda təlaş yaradıb. Sizcə, yenidən sərt qapanma tətbiq edilə bilərmi?

– Proseslər qapanmaya doğru gedir. Hökumət yoluxmaların qarşısını qarşısını ala bilməsə, qapanmalara gediləcək. Operativ Qərargahda çox peşəkar adamlar var. Əsas üzdə görünənlər deyil. Operativ Qərargahın tərkibində, məsələn, Elmi Tibbi Şura var. Oradakı mütəxəssislərin bir qismini şəxsən tanıyıram, peşəkar insanlardır. Operativ Qərargahın yekunda verdiyi qərarlar peşəkar insanların rəyləri əsasında hazırlanır.

– Operativ Qərargahın da bəzi qərarları insanlarda çaşqınlıq yaradır. Peyvəndin özünün könüllü olduğu deyilir, amma məhdudiyyətlər məcburi hala gətirir…

– Mədəni dünyada qəbul olunmuş bir qayda var ki, hər bir insanın ona göstəriləcək hər hansı tibbi müdaxilədən imtina etmək hüququ var. Hansısa preparatın əlavə təsirləri, əks göstərişləri haqqında hər kəsin bilmək hüququ var. Yalnız bunu bildikdən sonra razı olub-olmamaq hər bir vətəndaşın hüququdur. Adi preparatlarda olduğu kimi, peyvənddə də bu hüquq keçərlidir. Belə olduğu halda məcburi peyvəndlənmə etmək mümkün deyil. Bu səbəbdən qanuna görə peyvənd könüllüdür.

Amma könüllü olaraq da peyvənd vurdurmaq istəməyən kifayət qədər adam var. Onlarla yanaşı durmaq isə mənim hüquqlarımın pozulmasıdır. Mən peyvənd olunduğum halda, peyvənd olunmayan adamla eyni məkanda dayana bilmərik. Mənim ona qarşı iddia qaldırmaq haqqım var ki, peyvənd olunmamısansa, burada nə gəzirsən. Bu, hüquqi məsuliyyət də yarada bilər.

Dövlət dilemma qarşısında qalıb: Bir tərəfdən konstitusiyaya görə məcburi peyvənd vurdurula bilməz, digər tərəfdən də insanlar peyvəndlənmədikcə yoluxma, ölüm sayı artacaq. Bu da həm dövlətə ziyandır, həm də insanlara. Bir insanın xəstəxanada müalicə olunması ən azı 100 manatdan başlayır. Elə xəstə var, ona hər gün 100 manat, elə xəstə də var ki, ona hər gün 10 min manat pul xərclənir. Bu vəsaiti dövlət xərcləyir. Bu da səndən, məndən yığılan vergidən xərclənir. Buna görə də dövlət maraqlıdır ki, bu xəstəliyi mümkün qədər azaltsın, tez sıradan çıxarsın. Bunun da yolu kütləvi peyvəndlənmədən keçir. Konstitsiya da məcburi kütləvi peyvəndlənməyə imkan vermir.

Hər axşam mütəxəssislər televiziyadan peyvəndlənmənin əhəmiyyəti barədə danışırlar. Dövlət başqa nə etsin? Dövlət lazım olan addımları atır. İlk vaxtlarda məndən peyvənd vurdurub-vurdurmadığımı soruşduqlarında peyvənd olunduğumu dediyim adamlar da gedib peyvənd olunurdular. İndi elə deyil. Peyvəndin əleyhdarları da çoxalıb.

– Buna səbəb nədir?

– Çünki vaksin olunanlar da xəstələnir. Amma bilmirlər ki, peyvəndlənmiş adamlar yoluxsalar belə, xəstəliyi yüngül keçirirlər. Əksəriyyəti heç yoluxduğunu bilmir. Çoxu təsadüfən test verdiyində bilir.