Hörmətli DSK, reallıqlara uyğun olmayan rəqəmlər təqdim etməyin mənası nədir?

Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) məlumatına görə, bu ilin yanvar-fevral aylarında Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələrində 20984 yeni doğulmuş körpə qeydə alınıb. Statistikaya əsasən, doğuş əmsalı hər 1000 nəfərə 13 nəfər təşkil edib.

Bu ilin ilk iki ayında dünyaya gələn uşaq sayı keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1337, 2019-cu ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2416 nəfər azdır. Eyni zamanda, 2021-ci ilin yanvar-fevral aylarında ölkədə 13338 ölüm faktı qeydə alınıb ki, bu da keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 3222, 2019-cu ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 3090 nəfər çoxdur.

Əhalinin sayı isə, elə həmin DSK-nın məlumatına görə, 2021-ci ilin əvvəlindən etibarən, 7994 nəfər və ya 0,1 faiz artaraq, 1 mart tarixinə 10127127 nəfərə çatıb.

Beləliklə, gəlin bu xəbəri anlamağa çalışaq: DSK doğum nisbətinin azalmasına və ölüm nisbətinin artmasına baxmayaraq, əhalinin sayının artdığını iddia edir. Belə doğum və ölüm rəqəmləri ilə əhali necə arta bilər? Bəlkə, bu artım immiqrasiya və ya ölkədən mühacirət edən Azərbaycan sakinlərinin qayıtması ilə əlaqədardır? Ancaq bunun ehtimalı azdır, çünki ölkənin xarici sərhədləri artıq bir ildir bağlıdır və digər dövlətlər də periodik olaraq, çıxışı əngəlləyir.

Eyni DSK-nın məlumatına görə, 2021-ci ilin yanvar-fevral aylarında Azərbaycana gələn adi xarici vətəndaşların ziyarətlərinin sayı da yalnız 72,1 min nəfər təşkil edib ki, bu da keçən ilin yanvar-fevral aylarına nisbətən 5,9 dəfə azdır.

Təəssüf ki, mətbuatda hesabat dövrü üçün Azərbaycana immiqrasiya haqqında heç bir məlumat yoxdur, çox güman ki, belə bir prosesin özü yoxdur. Ümumiyyətlə, beynəlxalq miqrasiya əhalinin sayının dəyişməsində doğuma və ölümə nisbətən daha az əhəmiyyətli bir amildir, baxmayaraq ki, bəzi ölkələrdə və bölgələrdə miqrasiyanın əhali sayına təsiri çox böyükdür. Bunlara çox sayda iqtisadi miqrantın mənşəyi və ya yaşadığı ölkələr və qaçqın axınının çox olduğu ölkələr daxildir. Ancaq Qarabağ münaqişəsinin başlanğıcında yüz minlərlə qaçqının axını istisna olmaqla, pandemiyadan əvvəl belə bizdə belə faktor yox idi.

Vəziyyətə sadə bir məntiqi yanaşma göstərir ki, doğum nisbətinin düşməsi, ölüm nisbətinin artması və sıfır immiqrasiya ilə əhali sayı heç bir halda artım tempi göstərə bilməz. Bəs DSK tərəfindən verilən statistik məlumatları necə qiymətləndirmək olar? Reallıqlara uyğun olmayan rəqəmlər təqdim etməyin mənası nədir?

Təqdim olunan əhali sayı, artım və ölüm göstəricilərinin uyğunluğunu təhlil etmək üçün dünya təcrübəsinə müraciət edək.

Əhalinin artım intensivliyinin ən ümumi xüsusiyyəti təbii əhali artımıdır (TƏA) – doğum nisbətinin ölüm nisbətindən çox olması, yəni müəyyən müddət ərzində doğum və ölüm sayı arasındakı fərq əhali artımı üçün əsas götürülür. Bizim halda isə doğum nisbəti düşür, ölüm nisbəti artır.

ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin “Faktlar kitabı”na (CIA World Factbook) görə, 2017-ci ildə Azərbaycanda doğum faizi 16.2% (1000 əhaliyə düşən doğum sayı), ölüm faizi 7,1% (1000 nəfərə düşən ölüm sayı) idi və buna görə də TƏA göstəricisi 9,1% olmuşdu. Bu il isə, ölümlərin doğuşdan çox olduğunu göstərən DSK, özü əslində artım deyil, əhalinin azalmasını təsdiq etmiş olur.

Dövlət Statistika Komitəsinin statistik məlumatlarına uzun müddət inam yox idi. Koronavirus pandemiyasının başlanğıc dövründə bu dövlət qurumu nəhayət nüfuzunun “tabutuna” daha bir mıx vurdu: sosial yardıma ehtiyacı olan işsizlərin real sayının DSK-nın verdiyi rəqəmlərlə düz gəlmədiyi ortaya çıxdı. Və sonra dövlət başçısının özü düzəlişlər etmək məcburiyyətində qaldı ki, nəticədə dövlət yardımına sahib olanların sayı, təxminən üç dəfə artırıldı.

Doğuş səviyyəsinin düşməsi və ölüm nisbətinin artması ilə əhalinin təbii artımının olmasını necə konstatasiya etmək olar axı?/ayna.az