Amerikalı analitik: “Moskva Dnestryanıdakı vəziyyəti təkrarlamaq üçün Qarabağda rus dili amilindən istifadə edə bilər”

Amerikalı jurnalist Coan Lisoski məşhur amerikalı politoloq, postsovet məkanı üzrə mütəxəssis, ABŞ dövlət katibinin keçmiş müşaviri Pol Qobl ilə həmsöhbət olub. “Youtube”-da yerləşdirdiyi müsahibənin bir hissəsini  oxuculara təqdim edirik:

– Bu günlərdə ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisinin müavini Corc Kent, Senatın Xarici əlaqələr alt komitəsi qarşısında Gürcüstandakı vəziyyətin müzakirəsi zamanı çıxış edərkən, ABŞ-ın Cənubi Qafqazdakı təhlükəsizlik problemlərini həll etmək üçün Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan da daxil olmaqla, Rusiya, Türkiyə və İranın təklif etdiyi 3+3 platformasından daha çox ATƏT-ə üstünlük verdiyini söylədi. Kent bununla nə demək istəyirdi?

– Gördüyünüz kimi, Rusiya Gürcüstanla maraqlanan ölkələri öz mülahizəsinə görə qruplaşdırmağa çalışır. Həm də Dağlıq Qarabağla əlaqəli olaraq özü üçün faydalı bir formatda hərəkət edir – Türkiyə bir çox məsələlərin müzakirəsi zamanı kənarda qalır. Və bu vəziyyətdə ABŞ, Cənubi Qafqaz ölkələri arasında onların suverenliyini və fəaliyyət azadlığını qoruyaraq, daha sıx əməkdaşlığı dəstəkləmək üçün bir format axtarmağa məcburdur. Və bu, ABŞ-ın Cənubi Qafqaza münasibətində əsaslı dəyişiklikdir.

– Sizcə, Amerika Senatının Gürcüstandakı vəziyyəti müzakirə etməsi ABŞ-ın bu ölkədə bəzi konkret addımlar ata biləcəyi deməkdirmi?

– Xeyr, əslində yeni bir şey yoxdur, uzun müddətdir deyirdik ki, Gürcüstanın NATO-ya və digər beynəlxalq təşkilatlara sürətləndirilmiş üzvlüyü üçün bir mexanizm yaradılmalıdır. Mən hələ 2008-ci ildə bunu təklif etmişdim. Çünki bu, Rusiyaya suveren dövlətlərə qarşı işğal siyasətinin özü üçün ciddi nəticələrlə dolu olduğuna dair bir siqnal olardı. Eyni şey Ukraynaya da aiddir, buna görə 2014-cü ildə Krımın işğalı və Donbass hadisələri ilə əlaqədar eyni təklifi verdim. NATO Şərqi Avropa ölkələrini və postsovet respublikalarını Rusiyanın təcavüzündən qorumağa borcludur və yeni rəhbərliyin ittifaqın mövqelərini gücləndirməklə məşğul olmasına şadam.

– 20 iyunda Ermənistanda parlament seçkiləri keçiriləcək. Proqnozunuz nədir? Moskva Paşinyanı təsir dairəsinə çəkmək fikrindən vaz keçdimi?

– Moskvada heç vaxt Paşinyanın oriyentasiyası ilə bağlı hər hansı bir illüziya olmayıb. Kreml əvvəlcə Qərbə doğru bir kurs göstərdiyindən onu bölgədəki maraqlarına təhlükə kimi qiymətləndirdi. Seçkilərə gəlincə, bu gün Ermənistanda heç bir siyasi qüvvə mütləq əksəriyyətin rəyini bildirmir. Müharibədə məğlub olan Ermənistanda hərbçilər Baş naziri istefaya göndərmək istəsələr də, gücləri və dəstəkçiləri çatmadı.

Seçki kampaniyası dövründə Paşinyana müxalif olan bir çox qüvvələr yenidən millətçi ritorikaya üz tutacaq, lakin bu, daha çox deklarativ xarakter daşıyacaq. Bu gün Ermənistanda müharibənin nəticələrini və müharibədən sonrakı vəziyyəti kifayət qədər ayıq şəkildə qiymətləndirən siyasətçilər başa düşürlər ki, həddindən artıq təcavüzkarlıq Dağlıq Qarabağın tamamilə itirilməsi ilə nəticələnə bilər. Axı Bakı ermənilərin nəzarəti altında qalan əraziləri azad etmək üçün başqa bir əməliyyat keçirə bilər.

Çox güman ki, parlament çoxpartiyalı olacaq və hökumət koalisiya şəklində formalaşacaq. Və yeni kabinetdə Kremlin tərəfdarı olan qüvvələr ola bilər. Ancaq Qərb, xüsusən ABŞ və Fransa Ermənistanı Moskvanın orbitindən çıxarmağa çalışacaq.

– Paşinyanın artıq Azərbaycanla işbirliyinə, regional layihələrdə iştirak etməyə meylli olduğuna diqqət çəkim. Əliyev də oxşar təkliflərlə çıxış edir. Sizcə, ölkələr arasındakı münasibətlərin normallaşmasından danışmaq mümkündürmü?

– Bu barədə danışmaq hələ tezdir. Həddindən artıq ağır keçmiş münasibətləri ağırlaşdırır. Etimadın yaradılması prosesin addım-addım getməsini tələb edir. Ancaq İrəvandakı bəzi qüvvələr onsuz da başa düşürlər ki, başqa yol yoxdur, Bakı ilə münasibətlər qurmaq lazımdır. Əks təqdirdə, onlar üçün bütün, hətta ermənilərin istəmədiyi qərarlar belə, Moskvada veriləcək. Ermənilər Rusiyanın onlara xəyanət etdiyini bağışlaya bilməzlər.

– Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejim rus dilini ikinci dövlət dili elan etdi. Bunu necə başa düşmək olar?

– Birincisi, orada rəsmi bir hakimiyyət yoxdur. Özlərini artıq mövcud olmayan “Artsax Respublikası” adlandırmağa davam edirlər. Azərbaycan ordusu İkinci Qarabağ müharibəsinin bu mərhələsi nəticəsində ermənilər tərəfindən işğal olunmuş ərazilərin üçdə ikisini azad etdi. Müharibə hələ bitmədiyi üçün “bu mərhələni” vurğulayıram.

Rus dilinin tanınması həm Moskvaya xidmət etmək istəyi ilə izah olunur, həm də sözdə sülhməramlı qüvvələrin “Artsax Respublikası” rejiminin strukturlarında sənədləşdirmə aparmaq tələbidir. Ancaq bu həqiqət çox da ağrılı qəbul edilməməlidir. Əgər Azərbaycan Dağlıq Qarabağdakı erməni əhalisini cəmiyyətinə inteqrasiya etmək niyyətindədirsə, onda rus dili birləşdirici halqaya çevrilə bilər. Ancaq istisna edilmir ki, Rusiya Dnestryanıdakı vəziyyəti təkrarlamaq üçün Qarabağda bu amildən daha çox istifadə edə bilər.

– SOCAR-ın Rusiya qazını Ermənistana verəcəyi məlum oldu. Bu tip münasibətlərə başlamaq hələ tez deyilmi?

– Problem ondadır ki, bu gün Azərbaycan ilə Ermənistan arasında konkret bir sülh müqaviləsi yoxdur, yalnız bir niyyət bəyanatı var. Əməkdaşlığa dair heç bir tənzimləmə yoxdur. Nəqliyyat dəhlizlərini və nəqliyyat enerji daşıyıcılarını açmaq üçün ya hələ müşahidə olunmayan intensiv danışıqlara başlamaq, ya da Ermənistana qaz tədarükü kimi xoşməramlı jestlərin yaradılması tədbirlərinə  müraciət etmək lazımdır./ayna.az