Mərkəzi bankların çap maşınları var gücü ilə işləyir: Əhali ərzaq məhsullarına daha çox pul xərcləyir

Bu ilin yanvar-fevral aylarında pərakəndə ticarət dövriyyəsinin strukturu qida seqmentində ərzaq xərclərinin artmasının səbəbini bəlli edir. Qeyri-ərzaq mallarına xərclərin isə əksinə azaldığı diqqət çəkir. Ümumiyyətlə, ilin əvvəli pərakəndə ticarət dövriyyəsinin azalması ilə yadda qaldı.

Bu ilin yanvar-fevral aylarında pərakəndə ticarət şəbəkəsində 6 milyard manatlıq mal satılıb. Satışlarda qida seqmenti liderdir – əhali ərzaq, içki və tütün məhsullarına 3.2 milyard manat pul xərcləyib. Eyni zamanda, Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) hesabatından belə görünür ki, qeyri-ərzaq mallarına çəkilən xərclər haqqında məlumatlar daha təvazökar – 2,8 milyard manat.

Keçən ilin əvvəli ilə müqayisədə pərakəndə ticarət dövriyyəsi real ifadədə 1,3% azalsa da, qida seqmentində 2% artıb. Digər tərəfdən, xərclər və dolayısı ilə qeyri-ərzaq məhsullarına olan tələb 4.9% azaldı. Gördüyünüz kimi, pandemiyanın ilk ilində ortaya çıxan qida maliyyətlərindəki artım tendensiyası davam etdi. Əhali gəlirlərdəki azalmanı pula qənaət etməklə, ən lazımlı şeylərə pul verməklə kompensasiya edir. Bununla birlikdə, qida məhsullarına artan xərclər yalnız istehlak bazarındakı COVID tendensiyalardan deyil, ümumiyyətlə zəruri məhsulların bahalaşmasından qaynaqlanır.

Axı, heç kimə sirr deyil ki, ilin əvvəlindən istehlak səbətinin ilkin məhsullarında qiymətlər xeyli artıb – təmizlənmiş maye yağ və yağ, şəkər, un, çörək, yumurta, dənli bitkilər və s. artıb. Statistika əhalinin ərzaq inflyasiyasına bağlı olaraq, xərclərinin artmasını üzə çıxarıb. Statistika yanvar-fevral aylarında istehlak qiymətləri indeksinin keçən ilin hesabat dövrü ilə müqayisədə 103,7% təşkil etdiyini bildirsə də, analitiklərin fikrincə, bu rəqəmlər reallığa uyğun gəlmir.

Mütəxəssislərin fikrincə, fevral ayında 2%-i çətinliklə aşdığı iddia edilən qida inflyasiyasına dair rəsmi statistika həddən artıq aşağı salınıb. İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin dediyinə görə, real qiymət artımları hökumət mənbələrinin dediklərindən qat-qat yüksəkdir: “Rəsmi statistika ilə reallıq arasında hər zaman əhəmiyyətli bir fərq var. Koronavirus pandemiyası dünyada qida məhsullarının rekord dərəcədə artmasına səbəb olub və idxaldan asılı qida bazarımız buna cavab verib”.

COVID və misilsiz bir sürətlə işə salınmış mərkəzi bankların çap dəzgahları dünyanın 10 ildən artıq bir müddətdə görmədiyi bir problemə – ərzaq məhsullarının kəskin artımına səbəb oldu. Əsas ərzaq məhsulları zəif məhsuldarlıq, Asiya ölkələri tərəfindən ehtiyatları satın almaq və bazarları yeni zirvələrə qaldıran spekulyativ kapital axını fonunda səkkiz ay ardıcıl olaraq yüksəlir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Qida və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) ərzaq qiymətləri indeksi 2021-ci ilin yanvarında 6 illik rekordu yeniləyib. Beş əsas kateqoriyadan 95 əmtəəni izləyən göstərici, 4.3% aylıq və 11% illik artımla, 2014-cü ilin iyul ayından bəri ən yüksək göstərici olan 113.3-ə çatdı.

“Bu artım ilk növbədə şəkər, dənli bitkilər və bitki yağları qiymət indekslərindəki əhəmiyyətli artımlarla əlaqədardır”, – deyə FAO-dan bildirirlər.

Bundan əlavə, yerli iqtisadçıların hesablamalarına görə, dünyada qida məhsullarının bahalaşması ilə bağlı vəziyyəti ölkə daxilində vergi və rüsumların ciddi şəkildə artması şərtləndirir. Rusiyalı iqtisadçı Vasili Koltaşevin AYNA-ya şərhinə görə, Amerika maliyyə sisteminin daxilində yaranan inflyasiya dalğası dünya bazarında ərzaq məhsullarının ciddi şəkildə artmasına səbəb olur və bu tendensiya davam edəcək.

Buna görə mövcud vəziyyətin vətəndaşların qida seqmentindəki xərclərini artıraraq, idxal qiymətlərinin artmasına səbəb olması təəccüblü deyil. Analitiklərin təxminlərinə görə, idxal olunan qida artıq 23% bahalaşıb və bunun səbəbi yalnız qlobal tendensiyalar deyil, həm də idxal məhsullarına artan vergi və gömrük rüsumlarıdır.

Statistika qurumunun hesabatına qayıtsaq, ilin əvvəlindən bəri əhalinin xərclərindəki əsas payı qida təşkil edir. DSK bildirir ki, son iki ayda alıcıların son istehlak mallarına xərclədikləri vəsaitin 46,9%-i qida məhsullarına, 6,3%-i içki və tütün məhsullarına xərclənib. Eyni zamanda, bu ilin yanvar ayında adambaşına düşən orta aylıq pərakəndə ticarət dövriyyəsi 302,1 manat təşkil edir – orta hesabla vətəndaş ayda 160,6 manata qədər qida və siqaretə və 141,5 manat isə qeyri-ərzaq məhsullarına xərcləyib.

Ancaq bu, ortalama bir məlumatdır. 340 manatı çətinliklə aşan azərbaycanlıların orta əmək haqqı göstəriciləri nəzərə alındıqda, adambaşına xərcləmə üzrə orta məlumatların orta gəlirə uyğun olmadığı aydın olur.