Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan geniş məqalə hazırlayıb, 44 günlük müharibənin niyə baş verdiyi və bunun qarşısını almaq olarmı sualına cavab verməyə çalışıb. 

Məqalə əslində Nikol Paşinyanın onu Ermənistanı təslim etməkdə günahlandıran çoxsaylı tənqidçilərinə növbəti cavabı olub. Ermənistanın baş naziri məqaləsində danışıqlar prosesinin tarixinə ekskursiya edir və 44 günlük müharibənin Ermənistan üçün qaçılmaz olduğunu bildirir.

Məqalədə deyilir:

“Cəmiyyətin əsas hissəsi yəqin ki, aşağıdakı sualı soruşur: 44 günlük müharibə niyə baş verdi və niyə ondan qaçmaq mümkün deyildi? Bu sualın ən birbaşa cavabı belə tərtib edilə bilər: Dağlıq Qarabağ məsələsində hadisənin baş vermə anı yetişdi. Bu bəyanat nəyə əsaslanır?

Son on ildə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair danışıqlarda bir neçə əsas mərhələ olmuşdu. Birincisi Kazan prosesi idi, fərz edilirdi ki,  5 + 2 düsturuna görə ərazilərin Azərbaycana veriləcəyini, Qarabağın müvəqqəti status alacağını və qaçqınların geri qayıtmasından sonra referendum yolu ilə son statusun alınacağı idi.

Lakin gözlənilməz bir şey baş verdi (?): 24 iyun 2011-ci il tarixdə İlham Əliyev 17 noyabr 2016-cı il tarixində “Rossiya” telekanalına müsahibəsində Ermənistanın 7 bölgəni Azərbaycana verməyə hazır olduğunu bildirən Serj Sarkisyana sərsəmlik qazandıran Kazan sənədini imzalamaqdan imtina etdi. Daha çox? 2011-ci ildə Ermənistan 7 bölgəni köçürməyə hazır idi,  amma Azərbaycan daha çox istəyirdi? Daha nə ola bilər? İlham Əliyev Kazan sənədini imzalamadan bu sualı cavablandırdı: hər şeydən əvvəl Qarabağın statusu, yəni Qarabağın Azərbaycandan kənarda istənilən statusunun istisna edilməsi. Yəni, bu hələ 2011-ci ildə idi”, – Paşinyan yazıb.

Ermənistanın baş naziri qeyd edir ki, 2013-cü ildə indi üzə çıxan Rusiya təklifləri meydana çıxır və 2015-ci ildə 5 + 2 düsturuna əsasən 7 bölgənin Azərbaycana qaytarılması, qaçqınların geri qaytarılması və Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirilməsini nəzərdə tutan təkliflər meydana çıxır. Təkliflər paketi Dağlıq Qarabağın statusu məsələsinə toxunulmur, o bu məsələdən keçir.

“Bu təkliflər 2016-cı ilin yanvarında Ermənistan tərəfinə təqdim olunur. Erməni tərəfi onları rədd edir və 2016-cı ilin aprelində Dördgünlük Aprel müharibəsi baş verir. Bu hadisədən bir neçə ay sonra Serj Sarkisyan açıq şəkildə 80-ci illərin silahlarından danışır və il yarım sonra açıq şəkildə etiraf edir ki, Ermənistan bu 7 bölgəni 2011-ci ildə verməyə hazırdı, lakin Azərbaycan daha çox şey istəyir.

Formal olaraq, 2016-cı ildən sonrakı danışıqlar prosesi Madrid prinsipləri və ya onların konfiqurasiyaları əsasında davam edir, lakin Rusiya təklifləri var, bunlar mövcuddur və hər yerdə varlığı hiss olunur, heç olmasa 2018-ci ilədək 7 rayonun köçürülməsinin əsas olduğu məntiqi ilə, tək deyil. Danışıqlar prosesinin mövzusu. Dağlıq Qarabağın statusuna gəlincə, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrliyi artıq bu məsələnin Azərbaycan üçün məqbul olduğu qədər müzakirə predmeti olduğu məntiqinə gəlib çıxır. Bütün həmsədrlər bu fikirdən imtina etdilər və Rusiya təklifləri əslində həmsədrlərin təklifləri kimi qəbul edilməyə başladı”, – məqalədə deyilir.

Paşinyan xatırladır ki, Azərbaycan öz növbəsində Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan kənarda heç bir statusunun müzakirə oluna bilməyəcəyini bəyan etməyə davam edir və Rusiya təklifləri ortaya çıxdıqdan sonra mövqeyini sərtləşdirir: bu mərhələdə Dağlıq Qarabağın heç bir statusu müzakirə oluna bilməz.

“Bu kədərli bəyanatdır, lakin erməni tərəfi bütün danışıqlar prosesində heç bir uğur qazanmadı, bu, uğursuzluqların uzun bir tarixçəsidir. Bu hekayədə bir neçə əsas məqam var: birincisi, bu, dünyada tək olduğumuzun qeydə alındığı 1996-cı il Lissabon zirvəsidir; sonra – Dağlıq Qarabağ münaqişəsini tədricən Ermənistan və Azərbaycan arasındakı ərazi mübahisəsinin məntiqinə salmış Dağlıq Qarabağ təmsilçilərinin danışıqlar prosesindən kənarlaşdırılması; bundan əlavə – 7 bölgənin Azərbaycana verilməsini danışıqlar prosesinin əsas məqsədi hesab etdiyi belə bir danışıq məntiqinin qurulması; bundan əlavə – Azərbaycanın Dağlıq Qarabağın statusunu müzakirə etməkdən imtina etməsi; bundan sonra – əsas problemi Qarabağ statusunun danışıqlar gündəliyindən çıxarılması olan Rusiya təklifləri”.

Paşinyan qeyd edib ki, bu yaxınlarda verdiyi bəyanatlarla Azərbaycanı danışıqlar yolu ilə bir nəticə əldə etmək ümidindən məhrum etdiyinə görə müharibəni qaçılmaz edən digər sensasion ittiham ortaya çıxıb.

“Xahiş edirəm bunu diqqətlə oxuyun. Bu o deməkdir ki, insanların 20 ildir apardıqları danışıqlar prosesinin bütün mənası və məqsədi Azərbaycana müharibə yolu ilə əldə etmək istədiklərini danışıqlar yolu ilə əldə edə biləcəyinə ümid verməkdir.

Əslində, bu, 44 gün davam edən müharibənin hansı amillərə görə başladığı barədə hekayənin bir hissəsidir. Ancaq əlbəttə ki, müharibənin gedişatı, qələbə şansları və məğlubiyyətin səbəbləri, 9 noyabr bəyanatının imzalanması, müharibədən sonrakı hadisələr və ən əsası Ermənistan və Qarabağın gələcəyi barədə danışmaq da vacibdir. Lazım gəldikdə bu mövzulara toxunacağam. Məqalənin hələ də cəmiyyətimiz üçün məqbul bir janr olduğu ortaya çıxarsa, bəlkə də yenidən məqalə şəklində hazır edərəm. Bunu zaman göstərəcək. Bu məqalənin keçmişi müzakirə etməkdən və bezən gələcəyi görmək istəyən hər kəsi məyus etdiyini başa düşürəm. Ancaq yaxın və çox yaxın olmayan keçmişlə bağlı bu cür söhbətlər gələcəklə bağlı tam hüquqlu bir söhbətə başlamaq üçün vacibdir”, – deyə Paşinyan yekunlaşdırıb.